دیه

پرواضح است، یك كالا همیشه و در همه مكانها، الزاما داراى ارزش یكسانى نمى‏باشد «مالیت‏» یك كالا به ضرورت و كارآیى آن در زندگى افراد بستگى دارد و آن در شرایط طبیعى به وسیله مكانیسم عرضه و تقاضاى بازار تعیین مى‏شود

دیه

مقدمه

پرواضح است، یك كالا همیشه و در همه مكانها، الزاما داراى ارزش یكسانى نمى‏باشد. «مالیت‏» یك كالا به ضرورت و كارآیى آن در زندگى افراد بستگى دارد و آن در شرایط طبیعى به وسیله مكانیسم عرضه و تقاضاى بازار تعیین مى‏شود. شتر و دیگر اجناس دیه نیز تافته جدا بافته نیستند و همیشه تابع این قانون بوده و خواهند بود. براى نمونه اگر درباره شرایط زندگى پیش از بعثت و پس از آن (اوایل بعثت) تامل داشته باشیم، آشكار مى‏شود كه بى‏گمان، بدون شتر زندگى در آن منطقه فلج مى‏شد و بقاى افراد جامعه به خطر مى‏افتاد. پیشتر نیز متعرض شدیم كه در آن عصر هیچ چیز به اندازه شتر در نزد اعراب از ارزش و مالیت‏برخوردار نبود، حتى از قول بعضى از لغویین نقل است كه اعراب در خیلى از موارد، مال را به طور مطلق در شتر استعمال مى‏كردند. علت آن نیز معلوم است.

شیر و پشم و گوشت‏شتر قابل استفاده بود، به راحتى قابل معامله بود، با اجاره دادن آن درآمد خوبى حاصل مى‏شد، «كوچ‏» كه كار دائمى اعراب بود، بدون شتر تقریبا غیرممكن بود و براى سفر در میان اقیانوس بزرگ شن و طوفان و آفتاب سوزان بهترین كشتى بود و فواید زیادى كه با عنایت‏به شرایط زیست محیطى آنجا، آشكار مى‏شود. به همین دلیل است كه «ادبیات عرب گویاى حق‏شناسى او از این انیس و یاور پربركت و وفادار اوست. آنها كاملا از ارزش حیاتى این حیوان آگاه بودند.

عرب تنها به انسان و شتر نفر مى‏گوید. او را در صف حیوانات قرار نمى‏دهد، بلكه هم شان و هم قطار (به معنى لغوى كلمه) خود اوست، زبان عرب مملو از كلمات بسیارى است كه شترش را مى‏نامد، همه ادوار حیاتى او، حالات او، نژاد و خصوصیتهاى او و هرچه با او نسبتى و پیوندى دارد با كلمه یا كلماتى خاص بیان مى‏شود و در برابر به كشتى یك اسم بیشتر نداده است و همه اجزا و متعلقات آن را بى‏نام گذاشته است. كتاب «المخصص‏» كه به سبك لغت‏نامه‏هاى قدیم كلمات را بر حسب موضوع مرتب كرده است، در موضوع شتر كلماتى كه جمع كرده است، صد و هشتاد و شش صفحه كتاب را اشغال كرده است در صورتى كه كلمات مربوط به دریانوردى تنها در هفت صفحه گنجانده شده است. .... [به هر صورت] «زنگ قافله‏» آهنگ حیات و ثروت و امید عرب بود و كاروان همه زندگى او.» بى جهت نیست كه خداوند متعال در قرآن كریم اعراب را به تفكر و تدبر در خلقت و منفعت ‏شتر دعوت مى‏كند. «افلا ینظرون الى الابل كیف خلقت‏»  به راستى آنها با شنیدن این آیه به این فكر فرو مى‏رفتند كه اگر خداوند شتر را با این ویژگیهاى عجیب نمى‏آفرید، زندگى آنها چگونه ممكن بود؟.... بگذریم. حالا سؤال این است كه آیا این نقش و ارزش حیاتى شتر، جاودانه است و گذشت زمان و تغییر مكان تاثیرى در آن ندارد؟ 

به طور قطع، در زمان فعلى جواب منفى است. حتى در صدر اسلام در همه مكانها شتر آن نقش و كارآیى ویژه را ایفا نمى‏كرد. پس به طورى كه ملاحظه شد اجناس دیه بنا به تغییر مكانها و با گذشت زمان، متعدد و متفاوت مى‏شود. امروزه، شتر به استثناى مناطق ویژه‏اى آن هم به صورت محدود، كارآیى ندارد و دیرى نمى‏پاید كه براى تماشاى گردشگران در موزه‏ها و باغ وحشها جا مى‏گیرد. حجاز را ملاحظه كنید، وضعیت آن به كلى به هم ریخته و شرایط دیگرى در آن شكل گرفته است. سینه آن صحراى تفتیده و رملى با احداث جاده چنان سفت‏شده است كه اتومبیلها با راحتى عبور و مرور مى‏كنند. پالایشگاههاى مختلف نفت و گاز، كارخانه‏ها، بیمارستانها و تاسیسات گوناگون و خانه‏هاى مجلل، آب و برق و غیره صورت شهر را تغییر داده است و دیگر از آن كوچه‏هاى دایمى چندان خبرى نیست، بافت قبیله‏اى جاى خود را به حكومت مركزى مقتدرى داده است كه امور ادارى، سیاسى، فرهنگى، اجتماعى و نظامى كشور را در اختیار دارد. در این صورت، آیا «مالیت‏» صد شتر آن روز با ارزش و قیمت صد شتر امروز قابل مقایسه است؟ آیا دامنه و قلمرو خسارتهایى كه با صد شتر قابل جبران و ترمیم بود، همچنان دست نخورده باقى مانده است؟

این تغییر ارزش كالاها و به اصطلاح «تغییر مالیت‏» مختص شتر نیست. بلكه هر كالایى نیز از چنین خصوصیت و ضوابطى برخوردار است. بنابراین با این ملاحظات است كه مى‏گوییم تمسك به اجناس دیه به عنوان مبناى تعیین دیه هرگز معقول به نظر نمى‏رسد. 

هیچ رابطه منطقى دو سویه بین اجناس دیه و مالیت مورد نظر شارع مقدس وجود ندارد. حداكثر چیزى كه مى‏توان استنباط كرد این است كه آن مقدار مال مورد نظر شارع مقدس در زمان صدور احكام برابر با قیمت صد شتر یا قیمت‏سایر اجناس معین بود. به دیگر سخن، اجناس تابع مالیت مورد نظر شارع بود و نه الزاما برعكس. به شهادت تاریخ و تصریح بسیارى از روایات كه مورد تایید فقهاى شیعه نیز واقع شده است، در زمان خلیفه دوم گرانى بیش از حد شتر باعث‏شد كه آن خلیفه براى رفع اختلاف مردم در قیمت‏شتر مقادیر معینى از درهم و دینار را به عنوان دیه تعیین كند و به علاوه او به تعیین مقدار دیه از اجناس مختلف پرداخت تا هر گروه از مردم بتوانند آن جنسى را كه در اختیار دارند به عنوان دیه بپردازند. باز به شهادت تاریخ و تصریح فقهاى اهل سنت، از سوى یاران پیامبر هیچ گونه مخالفتى با عمل او صورت نگرفت. تا آنجا كه از فقهاى اهل سنت این عدم مخالفت اصحاب را به منزله اجماع آنان بر این موضوع تلقى كرده‏اند. در این باره نه تنها هیچ روایتى از ائمه شیعه(ع)، در مخالفت تصمیم خلیفه دوم وارد نشده است، بلكه امیرالمومنین على(ع)، در زمان خلافت‏ خویش، عمل نسبتا مشابهى را انجام داده‏اند در روایتى آمده است: فلا ظهر الاسلام و كثرت الورق فى الناس قسمها امیرالمومنین(ع) على الورق. این در حالى است كه تمامى روایتى كه از پیامبر(ص) درباره میزان و نوع دیه نقل شده مطلق بوده و هرگز قیدى براى موقتى بودن آنها ذكر نشده است

و این نكته قابل توجه است و در جاى خود به نكات ظریف و دقیق آن باید اشاره كرد. به‏هرحال مطالب مذكور همه حكایت از آن دارند كه این اجناس دیه هستند كه تابع مالیت مورد نظر شارع مى‏باشند و به همین دلیل نیز، اجناس دیه منطقا نمى‏توانند مبنا و ملاك میزان دیه واقع شوند. در پرتو آنچه كه گذشت، این سؤال جدى دوباره ما را آزار مى‏دهد كه: «مبنا و ملاك تعیین دیه چیست؟»به اعتقاد ما، براى اینكه به پاسخ درخور و منطقى سؤال مزبور دست پیدا كنیم، به ناچار باید به پرسش جدى و مهم دیگر پاسخ بدهیم و آن این است كه: آن مقدار مال پرداخته شده به مجنى علیه یا اولیاى دم كه «دیه‏» نام گرفته است در مقابل چه چیزى است؟ به عبارت دیگر، «دیه‏» را به چه عنوانى به مجنى علیه یا اولیاى دم پرداخت مى‏كنند؟ این سؤال در واقع سؤال از ماهیت‏حقوقى دیه است كه اخیرا نظر برخى از اندیشمندان و فقها را به خود جلب كرده است. بدین ترتیب معلوم مى‏شود كسانى كه این نوع مباحث را تفنن علمى تلقى كرده و آن را نوعى زورآزمایى مى‏دانند و براى به رخ‏كشیدن قدرت استدلال خود بدان دست مى‏یازند درواقع در توهمات شخصى خویش غرق شده‏اند. با این همه آثار حقوقى متفاوت كه بر مسئولیت مدنى و كیفرى مترتب مى‏شود، بى‏تفاوتى نسبت‏بدان به هر بهانه‏اى پذیرفته نیست. شایان تاكید است همچنان كه در این مقال گفته شد بحث ماهیت‏حقوقى دیه را تنها از آن جهت كه مى‏تواند در تنقیح مبنا و ملاك تعیین میزان دیه ما را كمك كند مطمح نظر است.

تعریف دیه

دیه در اسلام عبارت از مالی است که به سبب جنایت بر بدن انسان توسط جانی به وی یا ورثه او پرداخت می‌شود.برای هر عضو بدن انسان حتی موی او دیه تعیین می‌شود.جنایت بر مرده نیز دیه‌ای جداگانه دارد.این قاعده تنها شکل مذهبی نداشته و موضوع قانون مجازات اسلامی کشور ایران نیز می‌باشد.قانونگذار ایران بخش مفصلی از قانون مجازات اسلامی را به تعریف و میزان دیات مختلف اختصاص داده‌است.در ماده ۲۹۴ این قانون دیه این‌گونه تعریف شده‌است:دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنی علیه یا به ولی یا اولیاء دم او داده می‌شود.

نوع فایل: word

سایز:27.4 KB 

تعداد صفحه:20

برچسب ها : دیه , دیه , مالیت , شیر , پشم , گوشت‏ شتر , اجناس دیه , فقهاى شیعه , شارع , تحقیق , جزوه , مقاله , پایان نامه , پروژه , دانلود تحقیق , دانلود جزوه , دانلود مقاله , دانلود پایان نامه